VALJEVO-Zaklonjen od očiju putnika namernika, okružen padinama Orlovače i Belom stenom, u netaknutoj prirodi kanjona reke Jablanice, smešten je jedan od bisera valjevskog kraja – manastir Pustinja.
Manastirska crkva, najstarija svetinja valjevske eparhije, posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice, podignuta je na temeljima stare bogomolje verovatno iz doba Nemanjića. Jedno predanje nastanak ove drevne svetinje vezuje za kraj 13. veka u vreme vladavine kralja Dragutina, dok je drugo pominje kao “rudarsku crkvu Nemanjića“.
Freskopis manastirske crkve jedinstven je po tome, što je urađen u veoma kratkom periodu, od 15. marta do 25. juna 1622. godine. Dvojica majstora, Nikola i Jovan, su za 102 dana, odnosno ako se izuzmu neradni dani, dani Svetle uskršnje nedelje i nekoliko velikih praznika, za svega sedamdesetak dana oslikali 370 kvadrata živopisa i u proseku su radili pet kvadrata na dan. Osim živopisa u unutrašnjosti crkve, oslikali su i čeoni odnosno zapadni zid crkve ispred kog se prvobitno nalazio drveni trem i nišu na severozapadnoj fasadi hrama.
“Slikarstvo Pustinje u likovnom smislu nije vrhunski domet, ali je važno jer svedoči o jednom prelaznom periodu, odnosno 17. veku koji je još uvek dosta neistražen. Freskopisci koriste skroman, jednoličan kolorit, te umesto plave boje koriste prigušeno sivu, umesto crvenkastih tonova – prljavo rozikastu boju. Međutim, živopis je dragocen jer čuva natpise koji svedoče o određenim ljudima, vremenu i ikonografskim promenama koje su unete u jednu novu sredinu, jer oni dolaze iz Grčke a ovde rade za srpskog naručioca“, kaže Zorica Marković, istoričar umetnosti u Zavodu za zaštitu spomenika kulture Valjevo.
Jedini je u potpunosti očuvani freskopis iz postvizantijskog perioda u severozapadnoj Srbiji, nastao je u vreme patrijarha Pajsija, dok je naručilac bio tadašnji iguman manastira Janićije Bikićević.
Među brojnim freskama, posebnu pažnju likovnih umetnika, istoričara umetnosti i vernog naroda, privlači freska Svetog Jovana Krstitelja, poznata i po nazivu “Sveti Jovan Krilati“. Odlikuju je tačne proporcije, izuzetan kolorit, lakoća i prozračnost, a po lepoti je upoređuju je sa mileševskim Belim Anđelom.
“Obzirom na očuvanost fresaka verovatno su koristili kvalitetnu boju, koju su pravili od prirodnih pigmenata. Međutim, treba da znamo da je živopis pretrpeo velika oštećenja u požaru za vreme Kočine krajine, kada su gorele mnoge crkve i manastiri u valjevskom kraju, tako da sadašnja boja živopisa koju vidimo je poprilično izmenjena i nije originalna“, navodi Zorica Marković.
Osim što su oslikali celu crkvu, majstorstvo koje su stekli u epirskim radionicama, može se videti i na ikonama koje su Nikola i Jovan, uradili na zidanom ikonostasu, koje su, po oceni istoričara umetnosti, mnogo višeg kvaliteta od samog freskopisa.
Piše: Dejan Davidović