VALJEVO- Najveći grad Kolubarskog okruga, Valjevo, danas broji oko 80.889 stanovnika i suočava se sa ozbiljnom demografskom krizom. Podaci Republičkog zavoda za statistiku pokazuju da je broj živorođene dece u gradu za poslednjih 60 godina više nego prepolovljen – sa 1.437 novorođenih 1961. godine, na svega 658 u 2024. godini. Istovremeno, broj umrlih je više nego udvostručen – sa 620 na 1.424.
Samo u poslednje četiri godine Valjevo je, usled negativnog prirodnog priraštaja, izgubilo gotovo 3.000 stanovnika. Podaci ukazuju na kontinuiran pad nataliteta: od 795 živorođenih 2015. godine, broj novorođenih postepeno se smanjivao, da bi 2024. dostigao najniži nivo u poslednjoj deceniji.
“Analizom desetogodišnjeg perioda rađanja u Valjevu, od 2015. do 2024. godine, broj živorođenih u gradskim naseljima kontinuirano opada, izuzev 2022. godine kada je zabeležen kratkotrajan porast. U ostalim naseljima takođe je prisutan pad, ali sa manjim oscilacijama nego u gradskim sredinama”, objašnjava master demograf Olivera Negovanović, savetnik u Odeseku za demografiju i statistiku zdravstva Republičkog zavoda za statistiku.
Podaci pokazuju da je u Valjevu tokom poslednje decenije broj živorođenih u gradskim naseljima opao sa 585 u 2015. na 464 u 2024. godini, dok je u ostalim naseljima broj rođenih ostao nešto stabilniji — sa 210 na 194. Ukupno, grad je za 10 godina izgubio više od 130 rođenih godišnje. To znači da je pad nataliteta izraženiji u gradskom jezgru nego u ruralnim sredinama, gde je broj dece po godinama varirao, ali bez naglih promena.
Prema njenim rečima, uzroci pada nataliteta u Valjevu, kao i u većem delu Srbije, prvenstveno se nalaze u smanjenju broja žena u fertilnom dobu i u promenjenim reproduktivnim normama.
“Broj žena u fertilnom kontingentu u Valjevu smanjen je sa 18.883 u 2015. godini na 16.222 u 2024, što znači da je grad za 10 godina izgubio čak 2.661 potencijalnu majku. Žene se sve kasnije odlučuju za roditeljstvo, najčešće se zadržavaju na prvom ili drugom detetu, a starosna dob majki pri rođenju deteta sada iznosi u proseku 30,2 godine”, navodi Negovanović.
Podaci pokazuju da su 2024. godine u Valjevu rođena 306 prvorođena, 225 drugorođena i 106 trećerođena deteta, dok je dece rođene kao četvrto ili naredno bilo tek dvadesetak. Najviše majki bilo je u starosnoj grupi od 25 do 29 godina, a svega 18 majki bile su mlađe od 20 godina.
Pad nataliteta, ističe Negovanović, uslovljen je i ekonomskim i socijalnim faktorima.
“Nezaposlenost mladih, nerešeno stambeno pitanje, nizak životni standard i nedostatak podrške u čuvanju dece predstavljaju glavne razloge odlaganja roditeljstva. Sa druge strane, sve je prisutniji uticaj kulturnih promena – težnja ka samorealizaciji, individualizam, insistiranje na kvalitetu života i slobodnom vremenu, koji često potiskuju ideju proširenja porodice”, navodi naša sagovornica.
U Valjevu je 2024. godine najviše dece rođeno od majki sa završenom srednjom školom (366), dok su majke sa visokim obrazovanjem rodile 182 deteta. Većina majki bila je zaposlena (518), ali je primetno i prisustvo nezaposlenih (71) i onih koje se bave isključivo kućnim poslovima (45).
Demografska slika Valjeva dodatno se pogoršava zbog migracija mladih ka većim centrima ili inostranstvu.
„Odlazak mladih radno i fertilno sposobnih ljudi u potrazi za boljim uslovima života direktno utiče na smanjenje broja rođenih. Tako grad gubi najvažniju strukturu stanovništva – potencijal za reprodukciju i ekonomski razvoj”, pojašnjava Negovanović.
Prema podacima vitalne statistike, negativan prirodni priraštaj u Valjevu beleži se još od 1991. godine. Tada je stopa prirodnog priraštaja iznosila -0,1 promila, nakon čega je broj rođenih postepeno opadao. Dok je sredinom devedesetih u gradu još uvek bilo preko 1.000 novorođenih godišnje, danas je taj broj znatno ispod te granice.
Iako na nacionalnom nivou postoje mere populacione politike – kao što su roditeljski dodatak i porodiljsko odsustvo – stručnjaci ističu da to nije dovoljno.
“Lokalna podrška – bolja dostupnost vrtića, organizovan prevoz dece, zaštita radnih prava majki i očinsko odsustvo, kao i dugoročna strategija – neophodni su za vidljive rezultate. Mnogi stručnjaci, kao i roditelji, ističu da sama finansijska injekcija nije dovoljna – bitno je uređeno i prateće okruženje za porodični život”, smatra Olivera Negovanović iz Republičkog zavoda za statistiku.
Prema poslednjim podacima, godišnja stopa nataliteta u Valjevu 2024. iznosila je 8,1 na 1.000 stanovnika, što je ispod republičkog proseka (9,2). Među opštinama Kolubarskog okruga bolju sliku ima samo Mionica sa stopom od 9,8, dok su Ljig i Valjevo na samom dnu regionalne lestvice.
Ovaj tekst izrađen je u okviru projekta „Puna kuća“ koji je finansiran iz budžeta grada Valjeva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.